Διεπιστημονικό Συνέδριο

Ιστορία της πληροφορίας:
σημεία αναφοράς από τον πάπυρο στο ηλεκτρονικό έγγραφο

• Ιστορία της Πληροφορίας
• Ιστορία της Πληροφορικής
• η Πληροφορία μέσα στον Χρόνο
• Φιλοσοφία της Πληροφορίας
• Πληροφορία και Νέες Τεχνολογίες
• Σύγχρονη Θεωρία της Πληροφορίας
• η Επιστήμη της Πληροφορίας Σήμερα
• Πληροφορία και Κοινωνικά Δίκτυα
• Ανοικτή Πρόσβαση και Πληροφορία
• Δέσμευση Πληροφορίας με Αποκλειστικά Δικαιώματα
• Άδειες Χρήσης και Πληροφορία
• Ψηφιακό Χάσμα και Πληροφορία
• Δεοντολογία της Πληροφορίας

"…Η ιστορία της πληροφορίας αρχίζει σε μια εποχή ριζικά διαφορετική από τη δική μας, όταν κάθε σκέψη και κάθε ομιλία χανόταν αμέσως μόλις γεννιόταν.

Ξεκινώντας από την επινόηση της γραφής και των αλφαβήτων και από τα επί μακρόν παρεξηγημένα "ομιλούντα τύμπανα" της Αφρικής, ο James Gleick αφηγείται την ιστορία των τεχνολογιών της πληροφορίας που άλλαξαν την ίδια τη φύση της ανθρώπινης συνείδησης.

Προσφέρει πορτρέτα των κυριότερων προσώπων που συνέβαλαν στη σταθερή ανάπτυξη της σύγχρονης κατανόησής μας για την πληροφορία: του Τσαρλς Μπάμπατζ, του ιδιόρρυθμου εφευρέτη του πρώτου μεγάλου μηχανικού υπολογιστή - της Άντα Μπάιρον, της ευφυούς και κακότυχης κόρης του μεγάλου ποιητή, η οποία έγινε ο πρώτος πραγματικός προγραμματιστής - κεντρικών προσωπικοτήτων όπως ο Σάμουελ Μορς, ο Άλαν Τιούρινγκ και του Κλοντ Σάνον, που ήταν ο δημιουργός της ίδιας της θεωρίας της πληροφορίας.

Στη συνέχεια, ανοίγεται μπροστά μας η εποχή της πληροφορίας. Οι πολίτες αυτού του κόσμου γίνονται αναγκαστικά "ειδικοί": λάτρεις των δυαδικών ψηφίων και των ψηφιολέξεων. Και μερικές φορές νιώθουν να πνίγονται, καθώς τους σαρώνει ένας χείμαρρος από σύμβολα και σήματα, ειδήσεις και εικόνες, blogs και tweets.

"Η Πληροφορία" εξιστορεί πώς φτάσαμε ώς εδώ και περιγράφει πού κατευθυνόμαστε...

...Οι πρώτες ύλες ήταν διάσπαρτες και ακτινοβολούσαν στο τοπίο των αρχών του 20ού αιώνα: γράμματα και μηνύματα, ήχοι και εικόνες, ειδήσεις και εντολές, αριθμοί και δεδομένα, σήματα και σημεία: ένας συρφετός από είδη που σχετίζονταν μεταξύ τους. Διακινούνταν συνεχώς, μέσω ταχυδρομείου ή καλωδίων ή ηλεκτρομαγνητικών κυμάτων. Όμως, δεν υπήρχε μια λέξη που να "χαρακτηρίζει" όλα αυτά τα πράγματα...

...Μερικοί μηχανικοί άρχισαν να μιλούν για την πληροφορία (information). Χρησιμοποιούσαν αυτή τη λέξη με έναν τρόπο που σήμαινε κάτι τεχνικό: την ποσότητα της πληροφορίας ή το μέτρο της πληροφορίας. Ο Σάνον υιοθέτησε αυτή τη χρήση. Για τους σκοπούς της επιστήμης, η πληροφορία έπρεπε να σημαίνει κάτι ειδικό. Τρεις αιώνες νωρίτερα, η νέα επιστήμη της φυσικής δεν μπορούσε να προοδεύσει μέχρι που ο Ισαάκ Νεύτων οικειοποιήθηκε λέξεις που ήταν αρχαίες και ασαφείς -δύναμη, μάζα, κίνηση, ακόμη και χρόνος- και τους έδωσε νέες σημασίες...

Μέχρι τότε, η κίνηση (για παράδειγμα) ήταν ένας εύπλαστος και περιεκτικός όρος όπως η πληροφορία...

Τον 19ο αιώνα, η ενέργεια άρχισε να υφίσταται μια παρόμοια μεταμόρφωση: οι φυσικοί φιλόσοφοι τη μαθηματικοποίησαν και έδωσαν με αυτό τον τρόπο στην ενέργεια τη θεμελιώδη θέση της στην εικόνα που έχει ο φυσικός για τη φύση.

Το ίδιο συνέβη με την πληροφορία. Μια "τελετή καθαρμού" κατέστη αναγκαία. Και τότε, όταν η πληροφορία έγινε απλή, διυλισμένη, μετρημένη σε bits, βρέθηκε να υπάρχει παντού. Η θεωρία του Σάνον δημιούργησε μια γέφυρα ανάμεσα στην πληροφορία και την αβεβαιότητα - ανάμεσα στην πληροφορία και την εντροπία - και ανάμεσα στην πληροφορία και το χάος. Οδήγησε στους σύμπυκνους δίσκους (compact discs) και στις συσκευές φαξ, στους ηλεκτρονικούς υπολογιστές και τον κυβερνοχώρο, στο νόμο του Μουρ και στις Σίλικον Άλεϊς όλου του κόσμου.

Γεννήθηκε η επεξεργασία της πληροφορίας, παράλληλα με την αποθήκευση της πληροφορίας και την ανάκτηση της πληροφορίας... Ο τροφοσυλλέκτης άνθρωπος, με έναν αλλόκοτο τρόπο, επανεμφανίζεται ως συλλέκτης πληροφορίας...

Η πληροφορία διαπερνά τις επιστήμες από πάνω μέχρι κάτω, μεταμορφώνοντας κάθε κλάδο της γνώσης. Αρχικά η θεωρία της πληροφορίας εμφανίστηκε σαν μια γέφυρα από τα μαθηματικά στην ηλεκτρολογία, και από εκεί στους υπολογιστές. Ακόμη και η βιολογία έχει γίνει μια επιστήμη της πληροφορίας, ένα γνωστικό αντικείμενο από μηνύματα, εντολές και κώδικα. Τα γονίδια περιέχουν πληροφορία και επιτρέπουν διαδικασίες ανάγνωσης και αντιγραφής της. Η ζωή εξαπλώνεται με τη δικτύωση. Το ίδιο το σώμα είναι ένας επεξεργαστής πληροφορίας. Η μνήμη δεν βρίσκεται μόνο στους εγκεφάλους αλλά σε κάθε κύτταρο.

Το DNA είναι το κατεξοχήν μόριο πληροφορίας, ο πιο προηγμένος επεξεργαστής μηνυμάτων στο κυτταρικό επίπεδο - ένα αλφάβητο και ένας κώδικας, έξι δισεκατομμύρια bits για το σχηματισμό ενός ανθρώπινου όντος.

"Εκείνο που βρίσκεται στον πυρήνα κάθε έμβιου αντικειμένου είναι πληροφορίες, λέξεις, εντολές. Αν θέλετε να κατανοήσετε τη ζωή, μη σκέφτεστε μια παλλόμενη και δονούμενη γέλη. Σκεφτείτε την τεχνολογία πληροφοριών", διακηρύσσει ο θεωρητικός της εξέλιξης Ρίτσαρντ Ντόκινς...

Όταν τα σωματίδια ή τα κβαντικά συστήματα βρίσκονται σε κατάσταση εμπλοκής, οι ιδιότητές τους παραμένουν συσχετισμένες σε τεράστιες αποστάσεις και σε τεράστιους χρόνους. Προκύπτουν απόκοσμα παράδοξα, που δεν επιλύονται ώσπου να κατανοήσει κανείς πώς η εμπλοκή κωδικοποιεί την πληροφορία, μετρημένη σε bits ή στο κβαντικό τους αντίστοιχο, με το αλλόκοτο όνομα qubits (κβαντικά bits)...

Οι νόμοι της φυσικής είναι οι αλγόριθμοι. Κάθε φλεγόμενο άστρο, κάθε σιωπηλό νεφέλωμα, κάθε σωματίδιο που αφήνει το φευγαλέο ίχνος του σε ένα θάλαμο νέφωσης, είναι ένας επεξεργαστής πληροφορίας. Το σύμπαν "υπολογίζει" το πεπρωμένο του σαν ηλεκτρονικός υπολογιστής..."

(Από την παρουσίαση του βιβλίου του J. Gleick, Πληροφορία-ιστορία, θεωρία, ο χείμαρρος, εκδ. Τραυλός, 2011)